Kanun Nasıl Çalınır?

Kanun Nedir?

Kanun, Orta Doğu ve özellikle Osmanlı-Türk müziğinde yaygın olarak kullanılan telli bir çalgıdır. "Zither" ailesine ait olan bu enstrüman, trapez şeklinde düz bir tahtaya gerilmiş tellerden oluşur. Genellikle diz üzerine veya bir sehpa üzerine yerleştirilerek çalınır. Kanun, hem solo hem de eşlik enstrümanı olarak kullanılır.

İsmini Arapça kökenli “kânûn” kelimesinden alır; bu kelime "kural", "ölçü" veya "kanun" anlamına gelir. Bu isim, enstrümanın sesleri belirli bir düzene göre üretmesinden dolayı verilmiştir.

Kanunun Yapısı ve Teknik Özellikleri

Kanun, yapısal olarak genellikle aşağıdaki parçalardan oluşur:

• Gövde: Trapez şeklindedir. Gövde malzemesi genellikle çınar, ıhlamur, abanoz veya gül ağacından yapılır.
• Teller: Kanunda yaklaşık 78 ila 81 tel bulunur. Teller, üçlü gruplar hâlinde dizilmiştir ve her grup tek bir sesi temsil eder.
• Mandallar: Her bir tel grubunun tonunu ince şekilde ayarlamak için kullanılır. Bu mandallar sayesinde mikrotonal (koma) değişiklikler yapılabilir.
• Burgular: Tellerin temel akort işlemi burgular yardımıyla yapılır.

Kanunun arka kısmında yer alan deri bölüm, sesin rezonansını artırır. Bu deri, geleneksel olarak balık derisinden yapılır.

Mandallar ve Akort Sistemi Nasıl Çalışır?

Mandal sistemi, kanunun en karakteristik ve işlevsel özelliklerinden biridir. Her bir tel grubunun üzerine yerleştirilmiş mandallar sayesinde sesin yüksekliği çok hassas bir şekilde ayarlanabilir. Bu sistem şu şekildedir. Mandallar yukarı veya aşağı konuma getirilerek telin uzunluğu değiştirilir. Böylece sesin perdesi yükseltilir veya düşürülür (diyez/bemol). Bu özellik, özellikle Türk müziğindeki makamsal geçişlerde önemli bir rol oynar.

Ana akort burgularla yapılırken, mandallar çalım esnasında ince ayarlar için kullanılır. Bu sistem, kanun çalarken makam geçişlerinin hızlı ve etkili yapılmasına olanak tanır.

Kanun Çalma Tekniği, Nasıl Çalınır?

Kanun çalmak, hem teknik beceri hem de müzikal duyarlılık gerektiren bir süreçtir. Öncelikle çalgının yapısını tanımak önemlidir; kanun, telleri üzerinde mızrap adı verilen küçük penalarla çalınan, geniş ses aralığına sahip bir enstrümandır. Çalarken eller, göğüs hizasında duran çalgının telleri üzerinde simetrik bir şekilde konumlandırılır.

Sağ el genellikle melodiyi ön plana çıkarırken sol el hem melodiyi destekler hem de süsleme ve akor etkileri yaratır. Kanun öğreniminde temel nota bilgisi, parmak pozisyonları ve mızrap kullanımına hâkim olmak başlangıç noktasıdır. Sonraki aşamada düzenli egzersizlerle parmakların esnekliği ve hızının geliştirilmesi gerekir. Ayrıca, kanunda kullanılan mandal sistemi sayesinde farklı makamlara geçiş yapılabilir; bu nedenle makam bilgisi, Türk müziğinin karakterini doğru yansıtmak açısından büyük önem taşır.

Usta icracıların eserlerini dinleyerek kulak eğitimi yapmak ve kendi icrasında yorum katmak da kanun çalmayı sanatsal bir boyuta taşır.

Kanun, diz üstüne veya özel bir sehpa üzerine konularak çalınır. Çalma yöntemi şu şekildedir:

• Mızrap Kullanımı: Kanun çalarken parmaklara takılan "mizrap" adı verilen küçük penalar kullanılır. Bu mızraplar genellikle kaplumbağa kabuğundan ya da plastikten yapılır.
• Parmak Teknikleri: Sağ ve sol el ile farklı tınılar yaratılabilir. Arpej, tremolo, glissando gibi tekniklerle zengin bir ifade dili sunar.
• Zorluk Seviyesi: İlk etapta mandalların kullanımı ve çalarken koordinasyon gerektirmesi sebebiyle zor gibi görünebilir. Ancak düzenli pratikle öğrenilebilir.

Ayrıca makam müziği eğitimi almış bir çalgıcı, kanun ile klasik Türk müziğindeki birçok makamı ustaca ifade edebilir.

Kanun enstrümanı; yapısı, tarihi, çalım tekniği ve ses özellikleriyle oldukça zengin bir müzik aracıdır. Hem geleneksel hem de modern müzikte yeri olan bu enstrüman, kendine has mandal sistemi sayesinde eşsiz bir ifade alanı sunar.

Kanunun Tarihçesi ve Kökeni

Kanunun kökeni oldukça eskilere dayanır. Enstrümanın tarihi hakkında çeşitli görüşler bulunmaktadır:

• Antik Mezopotamya: Bazı kaynaklara göre kanun, Sümerler dönemine kadar uzanır. O dönemden kalan kabartmalarda benzer çalgılar görülmektedir.
• Orta Çağ İslam Dünyası: Farabi ve Abdülkâdir Merâgî gibi önemli müzik kuramcıları kanundan bahsetmiştir.
• Endülüs ve Avrupa: Kanun, Endülüs üzerinden Avrupa’ya geçmiş ve zamanla piyanonun gelişimine ilham kaynağı olmuştur.

Türk müziğinde ise 19. yüzyıldan itibaren bugünkü modern formuna kavuşmuş ve günümüzde hem klasik hem de çağdaş Türk müziğinde yaygın şekilde kullanılmaktadır.